Tham gia Bảo Hiểm Xã Hội bắt buộc: Mở cánh cửa mới cho doanh nhân cá nhân

Thay đổi lớn về bảo hiểm xã hội: Câu chuyện phía sau tách ly tách trà

Trong suốt những lần ngồi ở một tiệm cà phê góc phố, tôi hay bắt gặp hình ảnh những chủ quán nhỏ với đôi mắt lấp lánh vừa cân đối sổ sách, vừa thân tình trò chuyện với khách quen. Ẩn sau chiếc tạp dề giản dị, ít ai biết họ là những 'doanh nhân' luôn đối diện với bao nhiêu nỗi lo về thị trường, thuế phí, góc khuất của an sinh - nơi mà nếu thiếu đi sự chuẩn bị, tương lai sẽ bấp bênh. Vậy mà thời gian tới, một bước ngoặt lớn đang gõ cửa: chủ quán café, tiệm tạp hóa - tức chủ các hộ kinh doanh cá thể - sẽ chính thức phải tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc theo quy định mới từ 1/7/2025. Đó không chỉ là câu chuyện về một khoản tiền đóng thêm, mà là cả hành trình thay đổi tư duy về an sinh, công bằng và phát triển bền vững cho từng cá nhân và cộng đồng.

Nguyên nhân và bối cảnh: Vì sao mở rộng đối tượng đóng bảo hiểm xã hội?

Việt Nam có hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, mỗi hộ là một mắt xích nhỏ nhưng quan trọng của nền kinh tế. Tuy nhiên, đại đa số trong số này lại nằm ngoài lưới an sinh xã hội chính thức. Theo thống kê của Tổng cục Thống kê, lao động phi chính thức chiếm đến 55-60% tổng lực lượng lao động cả nước, nghĩa là hàng chục triệu người không được bảo vệ trước các rủi ro về ốm đau, già yếu, tai nạn.

• Hệ quả thấy rõ: khi về già, nhiều người tự kinh doanh phải đối diện với nguy cơ không lương hưu, không bảo hiểm y tế đầy đủ, hoặc rớt xuống chuẩn nghèo khi gặp biến cố kéo dài.
• Đồng thời, hệ thống BHXH quốc gia thiếu hụt nguồn thu, khiến ‘lưới đỡ’ của cả xã hội trở nên mỏng manh, ảnh hưởng dài hạn đến tăng trưởng bền vững.

Trên bình diện vĩ mô và cả ở góc độ chính sách, việc mở rộng đối tượng bắt buộc tham gia BHXH hướng tới các mục tiêu:

• Gia tăng bao phủ an sinh xã hội nhằm thực hiện cam kết phát triển bền vững và công bằng.
• Giảm dần khoảng cách giữa khu vực chính thức - phi chính thức – vốn là bài toán "chưa giải xong" nhiều năm qua.
• Tạo nguồn thu ổn định, giúp quỹ BHXH cân đối chi trả lâu dài.

“Không thể nói phát triển kinh tế bền vững nếu hàng triệu người còn phải đối mặt với nguy cơ không có lương hưu, không có bảo hiểm y tế và không được bảo vệ khi ốm đau - Đó là trách nhiệm, không chỉ cho hiện tại mà còn vì tương lai.”
(Nhận định của một chuyên gia chính sách an sinh, 2024)

Luật BHXH 2024 - Những thay đổi mang tính đột phá

Kể từ ngày 1/7/2025, Luật BHXH sửa đổi chính thức có hiệu lực, mang đến nhiều điểm mới có tầm ảnh hưởng dài hạn đến thị trường lao động và bảo đảm an sinh:

• Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc:
  • Chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh: Lần đầu tiên, hàng triệu chủ quán café, tiệm tạp hóa, nhà hàng nhỏ… trở thành đối tượng bắt buộc tham gia BHXH.
  • Người lao động làm việc không trọn thời gian: Cả những ai ký hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên, dù bán thời gian nhưng lương đạt tối thiểu, đều phải tham gia.
  • Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, thôn, tổ dân phố: Được hưởng đầy đủ các chế độ BHXH (ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất).
  • Người quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã không hưởng lương: Phải tham gia BHXH bắt buộc, tránh tình trạng “né” nghĩa vụ trước đây.
  • Các nhóm linh hoạt khác: Luật trao quyền cho UBTV Quốc hội linh hoạt bổ sung đối tượng mới, bảo vệ nhóm lao động mới sinh ra từ quá trình chuyển đổi số, kinh tế nền tảng.
• Xây dựng hệ thống BHXH đa tầng: Hướng tới mục tiêu toàn dân tham gia BHXH, giảm dần tỷ lệ lao động "trôi nổi" khỏi hệ an sinh.

Chủ quán café, tiệm tạp hóa: Cách tính mức đóng BHXH mới

Vấn đề được quan tâm nhất chính là số tiền mà chủ hộ kinh doanh sẽ phải đóng hàng tháng. Dựa trên quy định mới tại Điều 31, Luật BHXH 2024, mức đóng được tính như sau:

• Chủ hộ kinh doanh chọn mức “tiền lương” làm căn cứ đóng BHXH: Cho phép lựa chọn trong khoảng từ mức tham chiếu (tương đương lương tối thiểu vùng, hiện khoảng 4,68 triệu đồng/tháng ở vùng I năm 2024) đến tối đa 20 lần mức tham chiếu.
• Tỷ lệ đóng BHXH:
  • 3% vào quỹ ốm đau và thai sản
  • 22% vào quỹ hưu trí và tử tuất
  • Tổng cộng: 25% mức tiền lương tham chiếu
• Phương thức đóng: Có thể chọn đóng hàng tháng, theo quý hoặc nửa năm một lần, tạo sự chủ động, linh hoạt thay vì “phải đóng gấp”.

Ví dụ tính toán:

Theo đề xuất, đa số chủ hộ sẽ chọn mức tối thiểu để giảm gánh nặng. Như vậy, nếu tính bình quân mỗi năm, mỗi hộ kinh doanh cá thể sẽ trích khoảng 14-15 triệu đồng cho BHXH bắt buộc, đổi lại sẽ được hưởng chế độ tương đương như lao động trong doanh nghiệp chính thức: trợ cấp ốm đau, thai sản, lương hưu khi về già, tử tuất cho thân nhân...

Động lực và thách thức: Góc nhìn cá nhân về sự thay đổi này

Với tôi, đây vừa là cơ hội, vừa là một thách thức. Cơ hội ở đây chính là việc hàng triệu người vốn bị “bỏ quên” trong hệ thống an sinh giờ đây sẽ có tấm khiên bảo vệ tài chính trước các rủi ro không lường trước được. Một chủ quán cà phê nhỏ giờ đây sẽ không cần phải phó mặc may rủi khi ốm dài hay về già, mà hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ chính mình và gia đình với một lộ trình tương đối rõ ràng.

“Kinh doanh nhỏ nếu chỉ chăm chăm ‘tối ưu chi phí’ mà bỏ qua sinh kế lâu dài, sẽ tự tay làm mỏng chiếc khiên bảo vệ bản thân khi gặp biến cố về sức khỏe. Quyền an sinh không nên là ‘quyền ưu tiên’ – mà là quyền tối thiểu của mỗi cá nhân.”
(Góc nhìn cá nhân vanthang.io)

Tuy nhiên, không dễ để một sớm một chiều hơn 5 triệu hộ cá thể tự nguyện tham gia đóng BHXH nếu chỉ nhìn đây là “phí bắt buộc”. Tâm lý của phần lớn chủ hộ là lo ngại tăng chi phí, giảm lợi nhuận, nhất là trong bối cảnh thị trường cạnh tranh khốc liệt, thu nhập còn bấp bênh, thủ tục còn rườm rà.

• Khó khăn lớn: Việc đăng ký, kê khai, tính đóng BHXH mới có thể tạo thêm áp lực giấy tờ và tâm lý ái ngại tiếp cận với cơ quan chức năng.
• Rủi ro tiềm ẩn: Nếu thiếu truyền thông hiệu quả và quản lý chưa linh hoạt, có thể dẫn đến tình trạng tránh né hoặc hình thức “đăng ký hộ kinh doanh chui” nhằm né tránh nghĩa vụ.

Bài học và kinh nghiệm quốc tế: Có thể kỳ vọng gì cho Việt Nam?

Nhiều quốc gia đã áp dụng việc mở rộng bảo hiểm xã hội sang nhóm lao động tự do, kinh doanh cá thể. Ở Hàn Quốc, chương trình Bảo hiểm quốc dân tạo điều kiện cho mọi đối tượng - dù là chủ tiệm nhỏ, lái taxi hay lao động hợp đồng - đều có thể tham gia hưởng chế độ lương hưu, bất chấp công việc chính thức hay tự do. Trung Quốc, Brazil hay Malaysia cũng có những sáng kiến tương tự cho nhóm tiểu thương, bán hàng rong, tài xế công nghệ…

• Kết quả tích cực: Dần hình thành một “văn hóa an sinh” nơi ai cũng chủ động tham gia, coi đóng BHXH là bảo vệ bản thân, gia đình và góp phần bảo vệ xã hội – thay vì là “phí” phải đóng.
• Khuyến nghị thực tiễn: Cần truyền thông chính xác, minh bạch lợi ích, hợp lý hóa quy trình đăng ký và tạo thêm ưu đãi (như trích thuế, giảm phí năm đầu,…) để khuyến khích hộ kinh doanh chủ động tham gia.

Lời khuyên và định hướng phát triển tư duy chiến lược cá nhân

Từ góc nhìn quản trị - phát triển bản thân, tôi cho rằng: Việc tham gia BHXH nên được coi là một 'khoản đầu tư vào sự an toàn của chính mình'. Cũng như doanh nghiệp lớn lên nhờ biết phòng ngừa rủi ro tài chính, thì mỗi cá nhân, dù kinh doanh lớn hay nhỏ, cũng cần chuẩn bị lớp bảo vệ dài hạn cho bản thân và gia đình.

• Chủ động cập nhật quy định mới, hiểu rõ quyền lợi & nghĩa vụ để chuyển “cảm giác bị ép buộc” sang tinh thần hợp tác và bảo vệ mình.
• Lên kế hoạch tài chính cá nhân, bổ sung khoản phí BHXH như một phần của chi phí cố định kinh doanh, thay vì chờ đến khi phát sinh sự cố mới xoay xở.
• Tìm hiểu và liên hệ sớm với cơ quan BHXH địa phương, để tránh trường hợp bị phạt do không tuân thủ đúng thời hạn.
• Chia sẻ, hỗ trợ lẫn nhau trong cộng đồng chủ hộ kinh doanh – tạo môi trường chuyển đổi tâm lý từ “chi phí” sang “chia sẻ rủi ro - xây dựng tương lai bền vững”.

“Tiểu thương hôm nay có thể là doanh nhân lớn ngày mai. Kinh doanh có thể nhỏ nhưng quyền được bảo vệ trước rủi ro là rất lớn.”
(Chia sẻ từ blog vanthang.io)

Tương lai của an sinh xã hội: Cơ hội cho từng cá nhân, động lực cho cả nền kinh tế

Xét cho cùng, những thay đổi về Luật BHXH không đơn thuần chỉ là con số, khoản đóng. Nó chính là biểu hiện của một xã hội không để ai bị bỏ lại phía sau - bất kể bạn là chủ quán café nhỏ, tiệm tạp hóa nơi ngõ hẻm, hay hàng triệu “ông chủ” của từng góc phố xóm làng. Trong thời đại biến động nhanh, việc mỗi người chủ động bảo vệ an sinh cho mình, đổi lại bằng sự yên tâm dài hạn và cơ hội vươn lên mạnh mẽ hơn mỗi ngày.

Có thể hôm nay bạn chỉ là một tiệm nhỏ, nhưng nhờ chủ động bảo vệ mình ngay từ sớm, bạn đã xây nên nền móng vững chắc hơn cho chính tương lai cá nhân và gia đình – đó mới là tư duy chiến lược đích thực.

#ChiếnLược #AnSinhXãHội #TưDuyPhátTriển