Thách thức và cơ hội từ chuyển đổi thuế cho hộ kinh doanh cá nhân Việt Nam

Sự chuyển mình của hệ thống thuế - thử thách & cơ hội cho hộ kinh doanh cá thể Việt Nam

Bạn từng nghe câu chuyện về một quán ăn nhỏ có mặt suốt chục năm ở góc phố, nơi mỗi bát phở nóng là cả một “ký ức tuổi thơ” của nhiều thế hệ – và cũng là nơi chủ quán vẫn quen tay ghi sổ bằng… trí nhớ. Sắp tới, những “huyền thoại vỉa hè” ấy phải đối diện một thực tế mới: từ ngày 1/6, hàng chục nghìn hộ kinh doanh, nhất là trong các lĩnh vực ăn uống, bán lẻ, khách sạn, vận tải… sẽ phải giã từ thời kì “khoán thuế”, chuyển sang nộp thuế dựa trên doanh thu thực tế, với hóa đơn điện tử in trực tiếp từ máy tính tiền, kết nối với cơ quan thuế.

Liệu đây chỉ là một thay đổi về kỹ thuật hay sẽ tạo “cơn địa chấn” cho hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ vốn là xương sống của kinh tế Việt Nam? Đằng sau các con số, quy định – ta nhìn thấy sự xáo trộn, băn khoăn nhưng cũng không ít kỳ vọng về một giai đoạn mới: minh bạch, hiện đại hóa – hay là áp lực mới với người làm ăn chân chính?

Bức tranh hiện tại: số liệu, thực tế & nỗi lo của người trong cuộc

Theo số liệu Bộ Tài chính, cuối năm 2024 cả nước có 3,6 triệu hộ kinh doanh đóng góp gần 26.000 tỷ đồng cho ngân sách. Đáng chú ý, gần 2 triệu hộ vẫn đang nộp thuế theo hình thức “khoán” – phương pháp xác định mức thuế cố định, không phụ thuộc vào doanh thu thực tế từng tháng, từng năm. Khoản thuế trung bình chỉ vào khoảng 700.000 đồng mỗi tháng, phù hợp với các hộ kinh doanh nhỏ, doanh thu thấp.

Tuy nhiên, từ tháng 6/2025, khoảng 37.000 hộ cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm (ở một số ngành nghề trọng điểm) sẽ phải chuyển hình thức nộp thuế – thay vì giao dịch dựa trên sự “thoả thuận” với hội đồng tư vấn địa phương, mọi hóa đơn giờ phải xuất từ máy tính tiền kết nối điện tử với cơ quan thuế. Doanh thu sẽ được ghi nhận, đối soát tự động – “vùng xám” ước lượng chủ quan bấy lâu chính thức chấm dứt.

• Ưu điểm: Nâng cao minh bạch, hạn chế thất thu, tạo môi trường cạnh tranh công bằng.
• Thách thức: Gia tăng áp lực kê khai, quản lý, vận hành công nghệ; lo ngại tăng chi phí quản lý (máy móc, phần mềm…); tâm lý e ngại thay đổi, đặc biệt với nhóm lớn tuổi, số lượng lao động nhỏ.

“Quy định mới khiến không ít hộ kinh doanh - đặc biệt trong lĩnh vực ẩm thực nhỏ lẻ - loay hoay, lúng túng. Có người phải tạm đóng quán vài ngày chỉ để tìm hiểu, ‘định thần’ lại trước hàng loạt điều khoản mới.”
— ThS Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó chủ tịch HTCAA

Tại sao phải chuyển đổi? Góc nhìn chiến lược và bài học quốc tế

Việt Nam đã bước vào giai đoạn mà “kinh tế tư nhân là động lực phát triển quan trọng nhất”. Phát triển hệ thống thuế minh bạch – dựa trên doanh thu thực tế – không chỉ góp phần tối ưu hóa nguồn thu ngân sách mà còn tạo sân chơi lành mạnh cho kinh doanh chân chính:

• Chống thất thu thuế: Khoán thuế dễ dẫn đến tình trạng “khai để vừa đủ”, tạo lỗ hổng thất thu, phát sinh tiêu cực địa phương.
• Minh bạch thị trường: Khi mọi hoạt động kinh doanh đều phải xuất hóa đơn, trạng thái “cạnh tranh ngầm”, hàng hóa không rõ nguồn gốc sẽ dần bị loại bỏ.
• Động lực chuyển đổi công nghệ: Áp lực phải chủ động số hóa, quản trị thông tin, thúc đẩy khả năng tiếp cận vốn và các dịch vụ tài chính hiện đại, cải thiện năng lực cạnh tranh.

Thực tế tại Thái Lan, Hàn Quốc, Đài Loan – mô hình máy tính tiền kết nối cơ quan thuế đã phát huy tác dụng chống thất thu, tạo thuận lợi cho người kinh doanh tiếp cận thị trường vốn chính thức nhờ doanh thu minh bạch. Vấn đề là các quốc gia này cũng triển khai từng bước, có lộ trình chuyển đổi, đồng hành sát sao cho nhóm hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Bài toán “minh bạch hóa” - nỗi lo thực tiễn của người kinh doanh nhỏ

Thực trạng băn khoăn

Kết nối với thực tế qua câu chuyện của chị Thúy, một chủ quán phở tại Hà Đông: “Tôi quen làm thủ công, chưa từng sử dụng máy tính tiền, phần mềm kế toán. Đây là điều mới với tôi, vừa áp lực, vừa lo sợ mình làm sai sẽ bị phạt vì thiếu hóa đơn.”

Nhiều chủ quán bún đậu, cà phê… cũng cùng tâm trạng: khách phần lớn lẻ tẻ, chưa có thói quen lấy hóa đơn; suất thuế khoán mỗi tháng chỉ 1,5-3 triệu đồng, giờ có thể tăng gấp đôi, gấp ba sau khi “máy móc hóa” doanh thu. Không ít người tính chuyện chuyển sang mô hình doanh nghiệp cho… “được yên ổn”, đồng thời cũng lo các khoản phát sinh về bảo hiểm, thuế thu nhập doanh nghiệp…

Phân tích dưới góc tài chính – kế toán

• Áp lực chi phí: Đầu tư máy tính tiền (từ chục triệu đồng/bộ), phần mềm quản lý, đào tạo nhân viên, vận hành… là khoản không nhỏ với nhiều hộ có doanh thu sát ngưỡng 1 tỷ đồng/năm.
• Áp lực vận hành: Yêu cầu phải lưu trữ, truyền dữ liệu tức thời, sổ sách kế toán - vốn xa lạ với phần lớn chủ hộ lớn tuổi.
• Nguy cơ giảm lợi nhuận thực tế: Khi chi phí hành chính, đầu tư công nghệ tăng mà doanh thu không đổi, lợi nhuận dễ bị bóp méo, nhất là khi “khai thật – phải nộp thật”.

“Các hộ kinh doanh chỉ quen bán hàng & đóng thuế khoán, nay phải lo máy móc, kế toán… là lý do khiến tâm lý lo lắng là dễ hiểu. Vấn đề cốt lõi là nâng dần kỹ năng, tiếp cận đúng giải pháp để không bị bỏ lại phía sau.”
— Chia sẻ cá nhân dựa trên kinh nghiệm tư vấn công nghệ & chuyển đổi số cho SME

Cơ hội mới: chuyển đổi số, tiếp cận vốn, nâng cấp mô hình kinh doanh

Dù nhiều thách thức, chính sách này cũng mở ra loạt cơ hội mang tính chuyển mình cho cộng đồng kinh doanh cá thể:

• Dễ dàng tiếp cận vốn ngân hàng: Doanh thu minh bạch giúp hồ sơ vay vốn, mở rộng phát triển trở nên “có giá”, không chỉ cắm sổ đỏ như xưa.
• Bảo vệ quyền lợi kinh doanh chính trực: Khi tất cả xuất hóa đơn, cạnh tranh sẽ bớt khốc liệt về giá, hàng “dởm”, nguồn gốc trôi nổi giảm. Điều này bảo vệ cả uy tín lẫn dòng tiền, nhất là với chuỗi nhỏ, mô hình nhân bản.
• Mở lối cho chuyển đổi mô hình: Một số hộ kinh doanh sẽ buộc phải cân nhắc chuyển sang mô hình doanh nghiệp chính thức, tận dụng ưu đãi đầu tư, tiếp cận các cơ hội mở rộng, thậm chí từng bước vươn tầm khu vực.

“Việc minh bạch doanh thu, quản trị số liệu thực tế là bàn đạp để tiến hóa từ một hộ kinh doanh truyền thống thành doanh nghiệp SME thực thụ. Mỗi lần chuyển đổi lớn đều gắn với lo lắng, song cũng là dịp để ‘lớn lên’, tự do kiểm soát và làm chủ tương lai của chính mình.”
– Nhìn nhận của tôi, dựa trên nhiều năm đồng hành cùng doanh nghiệp nhỏ thời kỳ ‘biến đổi số’

Làm thế nào để vượt qua “cú sốc” chuyển đổi?

Giải pháp & khuyến nghị

• Chủ động tìm hiểu chính sách mới: Nắm vững lộ trình, quy định, đối tượng áp dụng của Nghị định 70 cũng như hướng dẫn của cơ quan thuế địa phương.
• Tham gia nhóm ngành nghề, hiệp hội: Các tổ chức như FBA, hiệp hội kế toán, nhóm ngành hàng… là cầu nối giải đáp thắc mắc, chia sẻ kinh nghiệm chuyển đổi.
• Lựa chọn giải pháp công nghệ phù hợp quy mô: Có thể thuê/mua máy tính tiền, phần mềm quản lý đa dạng, từ cơ bản đến nâng cao.
• Bắt đầu từ nhỏ, tăng dần số hóa: Đừng ngần ngại học hỏi, ứng dụng dần, không cần “chạy đua” ngay với các giải pháp phức tạp.
• Chuẩn bị tâm lý & tư duy phát triển: Biến thách thức thành động lực nâng cao kỹ năng, tư duy quản trị, sẵn sàng cho “bước nhảy vọt” lên quy mô lớn hơn.

“Khi nắm vững chính sách và tiếp cận đúng giải pháp, các hộ - cá nhân kinh doanh có thể vận hành hiệu quả, hạn chế sai sót và vững vàng vượt qua giai đoạn chuyển đổi.”
– Ông Dương Thanh Đảo, FBA

Đừng quên, về lâu dài, kiểm soát được dòng tiền, số liệu chính xác từng ngày sẽ giúp bạn định vị rõ hơn cả điểm mạnh, yếu trong kinh doanh – thứ mà kinh nghiệm và trí nhớ không thể “ghi sổ” thay thế.

Chuyển đổi số trong thuế: bước đi nhỏ, thay đổi lớn cho tư duy phát triển bền vững

Từ góc nhìn cá nhân – tôi từng chứng kiến nhiều chủ hàng nhỏ, ban đầu sợ sệt, ngại thay đổi, nhưng rồi miễn là đủ kiên nhẫn học hỏi, sẵn sàng thử nghiệm, ai cũng có thể chạm tới “chìa khóa” hội nhập và tăng trưởng. Khi “lột xác” về cách nghĩ, chủ động quản trị dữ liệu, hóa đơn, bạn sẽ nhận ra: minh bạch không chỉ vì sợ phạt, mà còn là nền tảng để xây tương lai lớn hơn của chính mình.

Bằng cách biến khó khăn thành động lực, dũng cảm vượt qua cú sốc chuyển đổi, mỗi hộ kinh doanh sẽ góp phần vào sự phát triển minh bạch, bền vững của nền kinh tế tư nhân Việt Nam – nơi không còn “vùng xám”, mọi nỗ lực lao động đều xứng đáng được ghi nhận công bằng và chính danh.

Dù con đường này sẽ có những bước chênh vênh đầu tiên, tôi tin rằng: Tương lai luôn thuộc về những người dám đón nhận thay đổi, đặt niềm tin vào chính giá trị của bản thân và cộng đồng. Chúc bạn vững bước trên hành trình mới, như một doanh nhân tinh thần – không ngại dấn thân!

#ChiếnLược #ĐổiMới #PhátTriểnBảnThân