Gen Z và Thời Đại AI: Đối Mặt hay Đổi Mới Cách Xây Dựng Sự Nghiệp?

Thế hệ Gen Z trong thời đại AI: Đổi thay hay đối mặt?

Bạn đã từng nghe câu hỏi đùa: “Rồi đây, cả một thế hệ sẽ bị AI ‘xóa sổ’ công việc, chúng ta sẽ làm gì – trở thành triệu phú khởi nghiệp hay chuyển sang lao động chân tay?” Không đơn giản chỉ là một cái tít giật gân, mà thực sự, câu hỏi này đang trở thành nỗi băn khoăn thực tế với Gen Z – lớp trẻ đang đứng trước ngưỡng cửa ra đời trong một thế giới chuyển dịch chóng mặt vì công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa toàn diện.

Trong bối cảnh đó, con đường sự nghiệp cho Gen Z liệu còn trải hoa hồng hay chỉ còn lại hai lựa chọn: khởi nghiệp “đổi đời” hoặc quay trở lại những ngành nghề “cổ điển”?

Đợt sóng AI: Bức tranh việc làm thay đổi tận gốc

Những dự báo về tương lai công việc luôn khiến chúng ta phải suy ngẫm. Khi một CEO như Dario Amodei của Anthropic – công ty AI hàng đầu thế giới – nhận định rằng 50% vị trí nhân viên văn phòng cấp thấp sẽ biến mất chỉ trong 5 năm tới, câu chuyện không còn là viễn cảnh xa vời. Amodei cảnh báo:

“Nhiều người vẫn xem nhẹ thách thức này, nhưng tôi tin chắc điều ấy sẽ xảy ra: Tự động hóa và AI sẽ khiến tỷ lệ thất nghiệp có thể tăng lên mức 10–20%.”

Dữ liệu từ SignalFire cho thấy các tập đoàn công nghệ lớn (Big Tech) tuyển dụng nhân sự mới tốt nghiệp giảm hơn 50% so với trước đại dịch. Năm 2024, chỉ 7% vị trí mới tại Big Tech dành cho người chưa có kinh nghiệm – một con số thấp kỷ lục. Trong khi đó, các startup luôn nổi tiếng “thân thiện” với nhân sự trẻ cũng giảm tỷ lệ tuyển từ 11% chỉ còn 6%. Một sự siết lại đau đớn, đặc biệt là với “thế hệ đại học” chuẩn bị cầm tấm bằng ra trường.

Bằng đại học còn là tấm vé “vàng”?

Khủng hoảng niềm tin vào giáo dục đại học

• Theo khảo sát của Gallup, chỉ 36% người Mỹ tin rằng đại học “rất” hoặc “khá” giá trị – giảm mạnh từ mức 57% vào năm 2015.
• Khảo sát của Viện Pew năm 2024 cho thấy chỉ còn 22% người trưởng thành cho rằng việc đi học đại học là “đáng giá” trong bối cảnh phải gánh khoản nợ trung bình lên tới 23.000 USD với thế hệ Gen Z.

Sự nghi hoặc về giá trị tấm bằng không chỉ là câu chuyện phương Tây. Nếu nhìn vào các nhóm tuyển dụng lớn tại Việt Nam, các doanh nghiệp công nghệ cũng ngày càng ưu tiên những nhân sự sẵn sàng làm việc với AI hơn là những người chỉ có bằng cấp học thuật truyền thống.

Gen Z đối diện thực tế khắc nghiệt

• 62% sinh viên năm cuối lo ngại AI và tự động hóa sẽ ảnh hưởng xấu tới triển vọng nghề nghiệp, tăng mạnh so với con số 44% năm 2023 (theo Handshake).
• Tâm lý bi quan không chỉ đến từ nguy cơ thất nghiệp mà còn bởi mức lương khởi điểm ở nhiều ngành đã không còn như trước, trong khi công việc văn phòng đang dần thiếu vắng những “cơ hội vàng”.

Thực tế, không ít bạn trẻ chật vật với mức lương khởi điểm khiêm tốn, vật lộn trả nợ, nhiều trường hợp buộc phải sống dựa vào gia đình sau khi ra trường. Đó là một thực tế ngày càng phổ biến.

Trỗi dậy các ngành nghề thực hành và chuyển dịch đào tạo

Kỷ nguyên của “nghề tay chân” khéo léo và công nghệ mới

Sự chuyển dịch về đầu tư toàn cầu vào năng lượng tái tạo và cơ sở hạ tầng lớn cũng tạo nên những “làn sóng” mới trên thị trường lao động:

• Kỹ thuật viên tuabin gió: Nghề có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất tại Mỹ, dự báo tăng 60% việc làm giai đoạn 2023–2033, mức lương trung bình 62.580 USD/năm (BLS).
• Lắp đặt pin năng lượng mặt trời: Tăng trưởng 48%, lương trung bình 51.860 USD/năm.
• Các nghề như xây dựng, điện, bảo trì, kỹ thuật công trình… cũng đang hưởng lợi từ đà “tái thiết” toàn cầu.

Ngay tại Việt Nam, tôi chứng kiến nhiều bạn trẻ chuyển hướng sang học nghề kỹ thuật, công nghiệp – nơi không chỉ cần bàn tay mà còn cả tư duy công nghệ và kỹ năng quản lý hiện đại. Khoảng cách lương giữa nhóm có bằng đại học và nhóm chỉ tốt nghiệp THPT còn, nhưng không còn lớn như cách đây 10 năm – đặc biệt là khi các kỹ năng chuyên môn thực hành mang lại giá trị tức thì và ổn định.

Mô hình “học nhanh – làm sớm”: Xu hướng đào tạo mới

• Báo cáo của ADP Research chỉ ra tỷ lệ sinh viên theo học chương trình nghề nghiệp (vocational) tại Mỹ đã tăng từ 15% (2019) lên tới 20% (2024) tại các trường cao đẳng hai năm.
• Nhiều học sinh phổ thông bắt đầu chú ý đến các khóa đào tạo ngắn hạn, thực hành, vừa học vừa làm thay vì mất 4–5 năm trên giảng đường với chi phí cao.

Tuy vậy, chuyển dịch này vấp phải không ít định kiến xã hội khi 74% học sinh trung học cho biết “sợ bị kỳ thị” nếu chọn trường nghề thay vì đại học, và 79% cha mẹ vẫn muốn con đi học đại học (Jobber 2023).

“Ở thời điểm hiện tại, đi làm lao động tay chân thậm chí mang lại thu nhập tốt hơn những cử nhân thất nghiệp, vất vả làm thêm hoặc không sống nổi ở thành phố lớn.”

Lương của thợ xây dựng, bảo trì, điện nước tại Mỹ dao động 19–45 USD/giờ – nhiều trường hợp cao hơn cả mức lương khởi điểm của cử nhân mới ra trường.

Khởi nghiệp – con đường mở, không dễ dàng

Câu chuyện của Zechariah Osburn hay Ryan Daniels – những bạn trẻ từ bỏ đại học để khởi nghiệp thành công, không còn là các trường hợp hiếm hoi. Họ minh chứng cho việc đầu tư trực tiếp công sức vào doanh nghiệp nhỏ, đôi khi có thể mang lại lợi nhuận nhanh chóng, bù đắp cho khoản nợ sinh viên và áp lực kinh tế.

Chúng ta cũng chứng kiến AI trở thành “bệ phóng” cho làn sóng khởi nghiệp của thế hệ trẻ: hỗ trợ quản lý, vận hành tự động, tối ưu hóa chi phí, mở ra khả năng tạo lập doanh nghiệp cá nhân với nguồn lực khởi đầu thấp chưa từng có.

“Nhờ AI, hành trình từ ý tưởng đến triển khai startup chưa bao giờ nhanh và hiệu quả đến vậy. Điều còn lại là dám thử, dám thất bại, dám học lại từ đầu.” — Góc nhìn cá nhân của tôi qua tương tác với các bạn trẻ khởi nghiệp.

Nguy cơ – thách thức có thực sự lớn như vậy?

• Không phải ai cũng có tố chất khởi nghiệp thành công. 80–90% startup vẫn thất bại trong vài năm đầu.
• Ngay cả khi AI thay thế công việc văn phòng, thị trường vẫn cần những vị trí có kỹ năng đặc biệt (nghiên cứu, sáng tạo, lãnh đạo, chăm sóc khách hàng…)
• Làm nghề tay chân đòi hỏi sức bền và ý thức nâng cấp kỹ năng liên tục, không còn là “lao động đơn giản” như định kiến xưa cũ.

Yếu tố quyết định: Không chỉ là chọn nghề mà là xây chiến lược cá nhân

Thay đổi nhận thức xã hội và phát triển hệ sinh thái đào tạo thích ứng

Giờ đây, tôi quan sát rất rõ một điểm: Không còn con đường sự nghiệp “duy nhất” nữa cho Gen Z. Mỗi cá nhân cần xác định rõ mục tiêu, thế mạnh – yếu của bản thân, đồng thời linh hoạt thích nghi theo nhu cầu thị trường.

• Đại học vẫn có giá trị nếu chọn đúng ngành, có tư duy làm chủ AI và sẵn sàng cạnh tranh toàn cầu.
• Đào tạo nghề/kỹ thuật, hoặc “học nhanh – làm sớm” là lựa chọn khả thi, đặc biệt với ai muốn kiếm thu nhập ổn định, ít nợ hơn, có cơ hội thăng tiến sớm.
• Khởi nghiệp “thời AI” đòi hỏi bản lĩnh, sự thử nghiệm, kết nối và linh hoạt quản trị thông minh.
• Tiếp tục học tập suốt đời, sẵn sàng “chuyển làn” và không ngại bắt đầu lại là năng lực sống còn, chứ không phải khái niệm xa vời.

“Kỹ năng quan trọng nhất của Gen Z lúc này, theo tôi, là biết cập nhật bản thân liên tục, mạnh dạn thử nghiệm các mô hình sự nghiệp mới và dám khác biệt.” — Chia sẻ từ trải nghiệm cá nhân ở vai trò tư vấn chiến lược.

Mô hình tư duy thích nghi: Bạn không phải là nạn nhân của công nghệ

• Bình tĩnh: Không chạy theo số đông, không sợ hãi quá mức trước AI. Phân tích kỹ thị trường, cân nhắc kỹ năng thực có, chọn hướng đi phù hợp.
• Bản lĩnh: Sẵn sàng học lại, làm lại, thích nghi và tự làm chủ cuộc sống của mình.
• Bắt nhịp AI: Dù bạn lựa chọn nghề gì, hãy tìm hiểu AI ứng dụng trong lĩnh vực đó ra sao, học các công cụ mới, tận dụng sức mạnh công nghệ đồng hành.

Lời nhắn gửi – tương lai là của những người linh hoạt và dám đổi mới

Trong dòng chảy của AI và chuyển dịch nghề nghiệp, tôi tin rằng câu hỏi “Nên học gì, làm gì?” không có đáp án tuyệt đối. Chặng đường phía trước sẽ bất định, nhưng cũng rộng mở hơn bao giờ hết cho những ai sẵn lòng thích nghi, phát triển và làm chủ câu chuyện bản thân. Đừng ngần ngại đặt dấu hỏi cho các giá trị truyền thống, dám bước đi khác biệt và chủ động nắm bắt cơ hội – đó mới là “điểm cộng” lớn nhất cho Gen Z của kỷ nguyên AI.

Dù lựa chọn học đại học, học nghề, lập nghiệp hay chuyển làn, điều quan trọng là bạn hiểu rõ giá trị của mình và xây dựng năng lực để có thể tự tạo công việc, tự quyết định cuộc sống. Chọn lối đi riêng, vun bồi nội lực – bởi thành công bền vững luôn bắt nguồn từ sự chủ động.

#ChiếnLược #PhátTriểnBảnThân #AI&NhânLực