Đối mặt với thách thức thuế quan Mỹ: Đòn bẩy cho công nghệ Việt mạnh mẽ chuyển mình

Thách thức thuế quan từ Mỹ và bước ngoặt chuyển mình của công nghệ Việt Nam

Nếu một buổi sáng bạn đọc tin các tập đoàn công nghệ lớn của Việt Nam đồng loạt tổ chức họp khẩn sau động thái mới của Hoa Kỳ về thuế quan, hẳn bạn sẽ thấy rõ hơn câu chuyện Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng và phải đối diện với không ít làn sóng biến động toàn cầu. Nhưng, liệu đây chỉ là một “cú sốc” tiêu cực hay sẽ là bệ phóng cho một bước chuyển mình mang tính lịch sử của ngành công nghệ nước nhà?

Đằng sau “cú sốc” thuế quan: Tín hiệu cảnh tỉnh cần thiết

Ngay từ khi Mỹ công bố kế hoạch áp thuế đối ứng với nhiều đối tác thương mại – trong đó có Việt Nam, làn sóng lo ngại đã lan rộng trong cộng đồng doanh nghiệp công nghệ. Sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như điện thoại, chip bán dẫn (bao gồm những dòng chip lắp ráp tại Việt Nam cho tập đoàn Intel) đột ngột rơi vào thế bị động với mức cạnh tranh giảm sút đáng kể trên thị trường số 1 thế giới.

Theo TS. James Kang – giảng viên cấp cao ngành Khoa học máy tính, Đại học RMIT Việt Nam, đây được xem là thử thách lớn nhất từ trước đến nay đối với ngành công nghệ nước nhà. Tuy nhiên, chính trong nguy nan lại là lúc thể hiện năng lực thích ứng và tinh thần đổi mới sáng tạo. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động chuyển hướng:

• Tăng tốc đầu tư vào các công nghệ thông minh, phần mềm và dịch vụ số.
• Tìm kiếm thị trường mới, phân tán rủi ro thay vì quá phụ thuộc vào một thị trường truyền thống như Mỹ.
• Siết chặt kiểm soát xuất xứ hàng hóa, thể hiện thiện chí thương mại với quốc tế và dần dịch chuyển khỏi hình ảnh “công xưởng giá rẻ”.

Thực tế, Việt Nam từng hưởng lợi khi căng thẳng Mỹ - Trung leo thang, nhưng giờ đây chính Việt Nam cũng trở thành “tâm điểm” chịu áp lực chuỗi cung ứng toàn cầu. Đã tới lúc quá trình chuyển đổi chất phải diễn ra mạnh mẽ hơn.

Đòn bẩy công nghệ: Từ gia công giá rẻ đến chủ động sáng tạo

Tiếp cận mô hình “nhà máy thông minh” và trí tuệ nhân tạo (AI)

Trong nhiều năm, lợi thế chính của Việt Nam nằm ở chi phí lao động thấp, tận dụng lực lượng trẻ trong ngành lắp ráp điện tử. Tuy nhiên, làn sóng tăng lương, yêu cầu về chất lượng cũng như những biến động không lường trước từ chính sách thương mại quốc tế đang buộc các doanh nghiệp phải dịch chuyển lên nấc thang giá trị mới.

• FPT đầu tư tới 174 triệu USD cho trung tâm AI, thêm 200 triệu USD cho một nhà máy công nghệ cao đời mới.
• Hình mẫu như VNG, trước đây nổi bật với game di động, nay nổi lên ở lĩnh vực dịch vụ đám mây và SaaS (phần mềm dạng dịch vụ), tiến ra thị trường quốc tế mà không lo rào cản thuế với hàng hóa vật lý.

Không chỉ các “ông lớn”, làn sóng này đang lan rộng tới cả các công ty vừa và nhỏ – nơi áp dụng robot, cảm biến IoT, dữ liệu lớn giúp tối ưu sản xuất, cắt giảm chi phí, nâng cao năng suất và giảm lệ thuộc nguồn lực nhân công.

Điều đáng chú ý, theo tôi, là chuyển đổi digital hiện nay không còn là “tùy chọn” mà đã trở thành hướng đi sống còn để duy trì tính cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu biến động liên tục.

Đào tạo nhân lực và tư duy lại chiến lược phát triển

Quá trình hiện đại hóa dây chuyền, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và xây dựng những nhà máy thông minh không chỉ đơn thuần là chuyện đầu tư trang thiết bị. Đó còn là bài toán về nguồn nhân lực: doanh nghiệp phải chủ động đào tạo nội bộ, hợp tác với trường đại học, thậm chí tự tổ chức các chương trình đào tạo thực chiến để chuẩn bị cho “kỷ nguyên tri thức số”.

• Chú trọng phát triển kỹ năng số cho thế hệ lao động kế tiếp – đáp ứng nhu cầu công việc mới như kỹ sư dữ liệu, chuyên gia phân tích AI, lập trình viên IoT...
• Pha trộn giữa tư duy kinh doanh truyền thống với tư duy đổi mới sáng tạo, chủ động đón đầu chuyển động thị trường hơn là bị động phản ứng.

Nâng cấp công nghệ và nguồn nhân lực là khoản đầu tư không nhỏ, nhưng nếu không làm sớm, khoảng cách với các nước dẫn đầu như Hàn Quốc, Singapore sẽ còn bị kéo giãn hơn nữa.

Thị trường mới – đa dạng hóa để giảm sốc chiến lược

Các căng thẳng thương mại toàn cầu vô tình đã nhấn mạnh điểm yếu cố hữu của doanh nghiệp Việt: quá phụ thuộc vào vài đối tác chủ chốt, chủ yếu là Mỹ và Trung Quốc. Mang “bài học Trung Quốc” ra, việc Mỹ bất ngờ nâng thuế cho hàng Việt đã thúc đẩy làn sóng dịch chuyển:

• Tăng cường tận dụng các hiệp định thương mại như CPTPP, EVFTA, RCEP để thâm nhập Nhật Bản, Canada, EU và các nước láng giềng châu Á.
• Chủ động phát triển sản phẩm vượt ra khỏi phân khúc lắp ráp giá rẻ, hướng đến phân khúc giá trị gia tăng – ví dụ như thiết kế vi mạch, nghiên cứu ứng dụng AI... – những mảng ít chịu ảnh hưởng bởi thuế quan hoặc rào cản thương mại truyền thống.

Chính phủ giữ vai trò dẫn dắt khi xây dựng hành lang pháp lý, tạo điều kiện tiếp cận vốn, đồng thời khuyến khích liên kết sâu rộng giữa doanh nghiệp và hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ.

Đáng chú ý, các sáng kiến mới như hội thảo quốc tế về trí tuệ nhân tạo và bán dẫn cũng như các quỹ đầu tư mạo hiểm đang xuất hiện ngày càng nhiều, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo toàn ngành.

Khó khăn tất yếu trên con đường chuyển đổi

Chuyển mình lên nấc thang giá trị cao không phải con đường trải hoa hồng. Doanh nghiệp Việt Nam hiện nay đang đối diện song song các vấn đề:

• Chi phí chuyển đổi và đầu tư cho công nghệ đắt đỏ, rủi ro khi không có bảo chứng về thị trường đầu ra.
• Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao – đặc biệt trong các lĩnh vực mới như bán dẫn, deep tech, big data, AI….
• Môi trường pháp lý và thể chế còn tương đối mới mẻ với nhiều thủ tục, dẫn tới tốc độ triển khai đôi lúc bị “cản phanh” bởi quy trình chưa đủ đồng bộ.
• Tăng nhanh chi phí lao động có thể khiến Việt Nam đánh mất lợi thế cạnh tranh về mặt giá trong một vài ngành truyền thống.
• Độ phụ thuộc vào một hoặc vài thị trường lớn tạo ra nguy cơ “bị sốc” trước bất kỳ quyết sách thay đổi đột ngột từ đối tác quốc tế.

“Tương lai của công nghệ Việt Nam sẽ phụ thuộc vào khả năng vượt lên các vấn đề cốt lõi: từ chuyển đổi quản trị, đào tạo nhân lực, tới phát triển công nghệ cốt lõi và tìm ra thị trường lớn mới thay vì đứng chờ ‘gió đổi chiều’," trích dẫn ý kiến của TS. James Kang.

Đối chiếu với các mô hình thành công trên thế giới, từ Hàn Quốc, Ấn Độ đến Singapore, điểm chung là: tận dụng tốt nguồn lực nội tại, kiên trì phát triển công nghệ lõi, và luôn xác định “sáng tạo là trọng tâm”. Việt Nam đã có thành tựu bước đầu, nhưng nếu ngừng lại hoặc đi chậm, mọi thành quả có thể bị “bào mòn” rất nhanh trong cuộc đua toàn cầu.

Chiến lược dài hạn: Định hình vị thế Việt Nam trên bản đồ công nghệ thế giới

Sự chuyển dịch hiện nay, dưới góc nhìn của tôi, là quá trình tất yếu nếu Việt Nam muốn trở thành “quốc gia công nghệ” thay vì “công xưởng gia công”. Để điều này thành hiện thực, cần tổng hòa ba trụ cột:

• Chiến lược quốc gia về chuyển đổi số, phát triển AI, công nghệ lõi – đi trước làn sóng, không chỉ chạy theo thời cuộc.
• Hợp tác đa bên (các trường đại học, tập đoàn, startup, cơ quan nhà nước) để liên tục thử nghiệm, đào tạo, chuyển giao công nghệ.
• Xây dựng chuỗi giá trị nội địa vững mạnh song song với đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm rủi ro lệ thuộc và tăng giá trị sáng tạo của hàng xuất khẩu “made in Vietnam”.

Theo mô hình kinh điển Innovation Value Chain (Chuỗi giá trị đổi mới), doanh nghiệp – và cả quốc gia – phải đầu tư cho cả ba khâu: khám phá ý tưởng, chuyển hóa thành sản phẩm/dịch vụ và thương mại hóa quy mô lớn. Rào cản càng cao thì lợi thế cạnh tranh càng bền vững nếu dám đầu tư đúng lúc.

“Việt Nam có thể học hỏi mô hình đầu tư cho đổi mới của Hàn Quốc, xuất khẩu dịch vụ số như Ấn Độ và linh hoạt hoạch định chiến lược như Singapore... Khi tổng hòa những bài học này, kết hợp bản sắc và nguồn lực Việt, cơ hội tạo ra kỳ tích trong kỷ nguyên mới là điều có thể chạm tới,” TS. James Kang chia sẻ.

Một thời khắc bản lề – Hành động hôm nay định hình ngày mai

Ở góc độ cá nhân, tôi luôn tin những biến động lớn là chất xúc tác cần thiết để thúc đẩy tư duy “nghĩ lớn – hành động sớm”. Việc Hoa Kỳ tăng thuế hay những bất ổn thương mại là thực tế không thể né tránh, nhưng chính sự chủ động thích ứng – từ doanh nghiệp, nhà nước tới từng người trẻ giữ vai trò quyết định con đường chúng ta đi.

Doanh nghiệp nên bắt đầu từ đâu? Có thể khởi sự từ những “nâng cấp nhỏ”: tự động hóa thống kê, ứng dụng nền tảng dữ liệu, tự học về AI, quản trị quy trình số hóa… Những bước đi này, nếu đồng loạt và bền bỉ, sẽ biến sức ép thành động lực và dần tạo thói quen đổi mới trên diện rộng. Chính phủ và trường học cũng cần đổi mới cách nghĩ về đào tạo, chính sách và đầu tư cho khoa học – công nghệ. Người trẻ hãy mạnh dạn dấn thân vào những ngành nghề đang lên như AI, điện toán đám mây, an ninh mạng, lập trình thiết bị thông minh.

Sự chuyển mình của công nghệ Việt Nam đang đứng trước một khúc quanh. Áp lực bên ngoài là thật, nhưng “kho vàng” cơ hội chỉ lộ ra khi ta chịu “lăn xả” vào trận tuyến đổi mới. Hãy xem đây là thời điểm để học hỏi, định vị lại bản thân và doanh nghiệp – vì mỗi chặng thay đổi dũng cảm hôm nay là viên gạch vững chắc cho tương lai bản lĩnh, tự chủ hơn ngày mai.

#ChiếnLược #CôngNghệViệtNam #TưDuyPhátTriển