Cuộc Chiến Thương Mại Mỹ - Trung: Cạnh Tranh Gắt Gao và Hệ Lụy Cho Doanh Nghiệp
Khủng hoảng thương mại Mỹ - Trung: Căng thẳng leo thang và hệ lụy đa chiều cho giới kinh doanh
Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, các tập đoàn đa quốc gia hoạt động tại những thị trường lớn luôn phải đối mặt với biến động chính trị, kinh tế ngoài tầm kiểm soát. Bạn có từng tự hỏi: Khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới bước vào một “cuộc chiến” không-biên-giới như chiến tranh thương mại, những doanh nghiệp được coi là "ông lớn" sẽ đối mặt ra sao trước các đòn đáp trả ngày càng phức tạp? Thực tế gần đây đang cho thấy Trung Quốc ngày càng tỏ ra cứng rắn, thậm chí chủ động đưa ra các biện pháp nhằm đối phó thuế quan từ phía Mỹ, và điều này thiết lập hàng loạt rủi ro mới cho giới lãnh đạo doanh nghiệp xuyên quốc gia.
Bối cảnh: Từ kỳ vọng hợp tác tới đối đầu toàn diện
Lịch sử quan hệ thương mại Mỹ - Trung bắt đầu với nhiều kỳ vọng tích cực. Những năm 1970, sau chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Richard Nixon, hàng loạt tập đoàn Mỹ như Boeing, Apple, Nike, Starbucks… đã nhanh chóng thâm nhập, mở rộng tại thị trường đông dân bậc nhất thế giới. Không chỉ là chuyện xuất khẩu hàng hóa, các ông lớn của Mỹ còn tận dụng nguồn nhân công dồi dào, hạ tầng sản xuất tối ưu để phát triển mạnh.
Thế nhưng, vòng xoáy căng thẳng bắt đầu bùng lên khi Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump lựa chọn chiến lược áp thuế lớn với hàng hóa nhập từ Trung Quốc. Không chỉ là thuế quan, mà xa hơn là các chính sách ưu tiên nội địa hóa chuỗi cung ứng, kiểm soát công nghệ, và hạn chế đầu tư qua lại. Ngược lại, Trung Quốc – không khoanh tay chịu trận – đã liên tục triển khai nhiều biện pháp trả đũa tinh vi, tác động trực diện vào những "tử huyệt" của các công ty Mỹ đang tạo nên giá trị khổng lồ tại đất nước này.
Thuế quan: “Con dao hai lưỡi” và mô hình phi lợi nhuận bất cân đối
Thuế quan không phải là chiến lược mới trong chiến tranh thương mại, nhưng mức độ “căng đét” trong giai đoạn 2018-2024 là điều chưa từng có tiền lệ. Tính đến tháng 4/2025:
- Mỹ áp thuế suất tới 145% với nhiều mặt hàng từ Trung Quốc. Quyết định này, thoạt đầu nhắm đến dòng điện tử và sản phẩm công nghệ cao.
- Trung Quốc đáp trả bằng thuế hơn 125% cho hàng hóa nhập từ Mỹ, và chủ động giảm ưu tiên với các sản phẩm Mỹ, làm lu mờ sự hấp dẫn của thị trường Mỹ đối với các doanh nghiệp xuất khẩu Trung Quốc.
Các CEO của những “ông lớn” Mỹ ở Trung Quốc gọi đây là tình trạng “phá hủy” – một từ ngắn gọn nhưng lột tả chính xác cơn đau đầu của giới lãnh đạo doanh nghiệp.
Thống kê năm 2024 chỉ ra, các doanh nghiệp Mỹ tạo ra hơn 300 tỷ USD doanh thu mỗi năm tại Trung Quốc. Apple, Starbucks, Nike, Tesla… đang vận hành hàng chục nghìn nhân sự chất lượng cao ở đây, trong khi doanh nghiệp Trung Quốc tại Mỹ chỉ đạt khoảng 50 tỷ USD doanh thu. Sự mất cân đối thị phần khiến doanh nghiệp Mỹ chịu rủi ro lớn hơn trong kịch bản trả đũa.
Áp lực chuỗi cung ứng và chiến lược đa dạng hóa
Covid-19 đã “thổi tung” định kiến về chuỗi cung ứng toàn cầu. Có tới hàng trăm công ty Mỹ bắt đầu chuyển một phần sản xuất sang Việt Nam, Ấn Độ, Bắc Mỹ hoặc Mexico, nhằm tránh phụ thuộc tuyệt đối vào Trung Quốc. Nhưng khi các biện pháp thuế quan được áp dụng, đòn đáp trả từ các nước – kể cả quốc gia trung gian – dễ dàng chặn đứng lối “đi đường vòng”. Những công ty nghiêng hẳn về một phía có nguy cơ bị thôi thúc phải lựa chọn, thay vì chơi nước đôi an toàn.
Trung Quốc “ra tay”: Các biện pháp ngoài thuế - nguy cơ tiềm ẩn với doanh nghiệp Mỹ
Bước sang năm 2025, Trung Quốc gia tăng biện pháp trả đũa không chỉ về thuế, mà còn tập trung vào:
- Kiểm soát pháp lý sâu rộng hơn: Từ năm 2019, Trung Quốc xây dựng khuôn khổ pháp lý siết doanh nghiệp nước ngoài như “Danh sách thực thể không đáng tin cậy” (Unreliable Entity List – UEL), kiểm soát xuất nhập khẩu, hạn chế hoặc đình chỉ đầu tư, rút giấy phép lao động và cấm nhập cảnh với nhân sự quan trọng.
- Gia tăng điều tra và các chính sách kiểm soát đặc biệt: Chỉ trong 2,5 tháng đầu năm 2025, ít nhất 60 vụ kiểm soát và điều tra đối với các công ty Mỹ đã được triển khai. Điều này tạo nên môi trường kinh doanh bất định, khiến nhiều tập đoàn phải "án binh bất động" hoặc chuyển bớt hoạt động ra nước khác.
“Chúng ta không còn chỉ dừng ở thuế quan. Danh sách ‘biện pháp bổ sung’ ngoài thuế đang ngày càng dày lên và hiệu ứng tâm lý bất ổn đối với giới kinh doanh là không thể xem nhẹ.”
(Nhận định từ chuyên gia tư vấn chiến lược quốc tế của tôi)
Những “quân bài” mới của Bắc Kinh
Một loạt biện pháp không chính thức xuất hiện trên mạng xã hội Trung Quốc – và một số đã thành hiện thực – cho thấy sự chủ động và linh hoạt của Bắc Kinh:
- Ngừng nhập khẩu một số sản phẩm chủ lực từ Mỹ: Như đậu nành, gia cầm, phim điện ảnh… có thể tác động trực tiếp tới nông nghiệp và ngành công nghiệp giải trí của Mỹ.
- Siết chặt sở hữu trí tuệ và dịch vụ của Mỹ: Các ngành như luật, kiểm toán, tư vấn gặp nhiều rào cản mới. Nhiều hãng luật Mỹ đã phải thu hẹp hoặc đóng cửa văn phòng tại Trung Quốc do các quy định an ninh quốc gia siết chặt.
- Mở các cuộc điều tra doanh nghiệp lớn của Mỹ: Ví dụ gần đây là với DuPont – một tập đoàn hóa chất lớn – liên quan đến cáo buộc độc quyền hay tranh chấp sở hữu trí tuệ còn mập mờ.
Quan sát kỹ hơn, các biện pháp này không chỉ nhắm tới ngành sản xuất, mà còn lan sang các dịch vụ vốn là tâm điểm của thương mại toàn cầu – ngân hàng, tư vấn đầu tư, đào tạo quản trị… Cứ mỗi lần luật chơi thay đổi, chi phí tuân thủ, rủi ro hoạt động và mối quan hệ đối tác đều trở nên mong manh.
Hiệu ứng domino: Lãnh đạo, tổ chức, nhân sự đối mặt những thách thức mới
Doanh nghiệp Mỹ - Giấc mơ Trung Hoa lùi xa
Khi Trung Quốc từng là "miền đất hứa" của các thương hiệu toàn cầu, thì nay, áp lực về kiểm soát pháp lý, thuế quan, cùng cũng các rủi ro chính trị khiến những ông lớn như Apple, Tesla, Boeing, Starbucks dần thu hẹp tham vọng.
Nếu trước đây, việc mở nhà máy và showroom rầm rộ ở Trung Quốc là lựa chọn chiến lược, thì hiện tại, các kế hoạch đầu tư, tuyển dụng đều diễn ra dè dặt, cục bộ và linh động hơn. Việc sa thải nhân sự, thu hẹp sản xuất phản tác dụng lên kinh tế địa phương, khiến Trung Quốc cũng phải cân nhắc mỗi lần siết chặt.
Các công ty Trung Quốc: Cơ hội vàng cho thương hiệu nội địa
Song hành với khó khăn của doanh nghiệp Mỹ, là làn sóng trỗi dậy của các thương hiệu nội địa Trung Quốc. Hãy nhìn vào Huawei như một ví dụ điển hình: Quyết liệt tham gia chuỗi cung ứng giá trị cao, mở rộng năng lực công nghệ, đẩy mạnh tiêu dùng trong nước và tài trợ cho các dự án quốc tế, Huawei nhận được lợi ích không nhỏ khi Apple gặp trở ngại tại Trung Quốc.
Về cơ bản, khi cửa hẹp hơn với hàng Mỹ, người Trung Quốc buộc phải quay lại với thương hiệu của mình. Đó không chỉ là động lực tiêu dùng, mà còn là đó là chiến lược tự chủ công nghệ, củng cố an ninh quốc gia và giảm thiểu ảnh hưởng từ phương Tây một cách dài hạn.
Kịch bản và xu hướng mới cho người làm chiến lược kinh doanh
Thách thức dành cho lãnh đạo doanh nghiệp
- Tư duy ứng phó đa cực: Thay vì chỉ nhìn vào một nền kinh tế, lãnh đạo doanh nghiệp cần phát triển năng lực dự phóng kịch bản toàn cầu, kiểm soát rủi ro địa chính trị, và xây dựng những bộ chỉ số cảnh báo sớm.
- Tái cấu trúc chuỗi cung ứng: Đa dạng hóa địa lý, linh hoạt hóa sản xuất, số hóa kiểm soát rủi ro là những việc cần làm không ngơi nghỉ. Không còn ai có thể phụ thuộc tuyệt đối vào một quốc gia, kể cả Mỹ hay Trung Quốc.
- Đầu tư vào năng lực quản trị rủi ro pháp lý, thông tin: Pháp lý, sở hữu trí tuệ, lưu trữ dữ liệu, an ninh mạng và thậm chí chuẩn mực ESG đang trở thành tiêu chuẩn bắt buộc đối với doanh nghiệp xuyên quốc gia.
“Trong thời đại biến động không ngừng, lãnh đạo xuất sắc không chỉ là người phản ứng tốt khi có khủng hoảng, mà còn phải chủ động tạo ra năng lực tổ chức để sống sót – phát triển trước cả khi ‘cơn bão’ thực sự tới.”
— Góc nhìn cá nhân, trải nghiệm từ các doanh nhân tôi từng quan sát và đồng hành
Cơ hội nào cho chuyển đổi tư duy chiến lược?
- Bài học cho startup & doanh nghiệp vừa và nhỏ: Công nghệ số, thương mại xuyên biên giới, chiến lược “địa phương hóa” sản phẩm là những chìa khóa sinh tồn. Các kỹ năng phát triển sản phẩm, phân tích dữ liệu, kiểm soát pháp lý… cần được ưu tiên phát triển trong đội ngũ.
- Tư duy “quản trị bất ổn”: Học cách kiểm soát biên độ rủi ro, đa dạng hóa dòng doanh thu và duy trì năng lực thích nghi văn hóa là lợi thế cạnh tranh bền vững cho tổ chức ở mọi quy mô.
Góc nhìn rộng mở và thông điệp cho hành trình phát triển
Không ai mong muốn một cuộc chiến thương mại kéo dài bất tận giữa hai nền kinh tế lớn nhất hành tinh. Nhưng ở góc nhìn chiến lược, khủng hoảng nào cũng tạo ra điểm bứt phá cho tư duy lãnh đạo, khả năng thích nghi và năng lực đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp. Thay vì chỉ xoáy sâu vào bài toán thuế quan hay các động thái vĩ mô, tôi cho rằng mỗi cá nhân đang làm kinh doanh, quản lý hoặc đầu tư hãy tập trung vào gia tăng giá trị cốt lõi, xây dựng năng lực cạnh tranh độc bản – điều không thể bị thay thế chỉ bằng một sắc thuế hay chính sách bất ngờ.
Thời cuộc luôn thay đổi, nhưng bản lĩnh – tư duy chiến lược – và khả năng học hỏi liên tục mới là nguồn vốn trường tồn. Hãy bình tĩnh quan sát, chủ động tính toán và đừng ngại làm mới mình trong một bối cảnh thế giới chưa từng dễ đoán!
— Văn Thắng —
#ChiếnLược #KinhDoanhToànCầu #LãnhĐạo
