Chuyển Đổi Hộ Kinh Doanh ở Việt Nam: Thách Thức, Cơ Hội và Chiến Lược Phát Triển

Làn sóng chuyển đổi hộ kinh doanh: Thách thức, cơ hội và tâm lý chủ thể

Một buổi sáng cuối năm, tôi ghé tiệm tạp hóa quen thuộc ở Hà Nội, nơi mà chị chủ vẫn hay than thở về những thay đổi liên tục liên quan đến thủ tục kinh doanh. Câu chuyện lần này xoay quanh việc sắp tới, chị sẽ phải thay đổi cách nộp thuế – một chủ đề khiến chị và biết bao chủ hộ kinh doanh nhỏ lẻ khắp cả nước trăn trở. Ẩn sau những lo âu về giấy tờ, thủ tục là câu hỏi lớn về tương lai mô hình kinh doanh tại Việt Nam: Liệu các hộ kinh doanh sẽ “lên đời” thành doanh nghiệp, hay co mình co cụm trước ngưỡng cửa mới?

Bối cảnh và lý do chuyển đổi chính sách thuế cho hộ kinh doanh

Hiện nay, cả nước có hơn 5 triệu hộ kinh doanh, tạo việc làm cho khoảng 8 – 9 triệu lao động. Lâu nay, phần lớn các hộ này nộp thuế khoán – một hình thức khai thuế đơn giản, với mức bình quân chỉ vào khoảng 700.000 đồng/tháng. Tuy nhiên, từ ngày 1/1/2026, một chương mới được mở ra: Thuế khoán chính thức bị bãi bỏ theo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển kinh tế tư nhân.

• Thay vào đó, hộ kinh doanh chuyển sang nộp thuế kê khai dựa trên doanh thu thực tế.
• Đối tượng chịu ảnh hưởng lớn nhất là nhóm gần 2 triệu hộ hiện đang đóng thuế khoán.
• Các hoạt động kinh doanh như hiệu thuốc, spa, phòng khám, siêu thị nhỏ… vốn có quy mô doanh thu lớn nhưng thuế khoán thấp giờ sẽ phải khai báo chính xác hơn.

“Chuyển đổi này nhằm hướng đến tính minh bạch, công bằng và khuyến khích các hộ kinh doanh nhỏ lẻ vươn lên thành doanh nghiệp thực thụ, có môi trường cạnh tranh lành mạnh.” — chia sẻ chung của các chuyên gia kinh tế tại hội thảo mới đây.

Nỗi lo hiện hữu: Tăng nghĩa vụ thuế và trở ngại thủ tục

Bên cạnh các giá trị về minh bạch, động lực tăng trưởng, áp lực lớn nhất của chuyển đổi này nằm ở tâm lý e ngại của chủ hộ kinh doanh. Đơn giản hóa, chưa chắc họ đã sợ thuế tăng, mà là sợ sự phức tạp mới kéo đến.

• Lo bị “áp lực giấy tờ”: Nhiều hộ kinh doanh nhỏ quen với sự đơn giản, không phải kê khai sổ sách, giờ đây cảm thấy ngại khi nghĩ tới việc phải học làm hồ sơ, khai thuế, lưu trữ chứng từ giao dịch.
• Sợ tăng chi phí: Đối với những hộ doanh thu lớn nhưng trước đây đóng thuế khoán thấp, kỳ vọng “nộp thuế thực” khiến họ nghĩ sẽ mất nhiều hơn. Như một số chủ hiệu thuốc hay cửa hàng dịch vụ chia sẻ, mỗi ngày thu nhập hàng trăm triệu đồng, song chỉ đóng vài triệu tiền thuế khoán. Việc kê khai sẽ khiến khoản thuế tăng đáng kể.
• Sợ phiền hà, lo bị kiểm tra, thanh tra bất thường: Sự không rõ ràng, tiềm ẩn bị “gây khó” hoặc đối xử chưa công bằng trong quá trình chuyển đổi là nỗi bận tâm thực tế.

“Hiện nay tôi nộp thuế khoán khoảng 600.000 đồng mỗi tháng, đơn giản, không phải kê khai gì. Nếu chuyển sang kê khai từng quý, lại phải học làm sổ sách, lo giấy tờ, tính toán... thì tôi e là không kham nổi.” — Chị Hoàng Thị Nga, chủ tiệm tạp hóa tại Hà Nội

Chính sách thuế mới: Linh hoạt và phân loại

Không phải mọi hộ kinh doanh đều phải áp dụng cùng một cơ chế thuế phức tạp như doanh nghiệp lớn. Về mặt chính sách, để giảm áp lực chuyển đổi, Nhà nước có các phương án linh hoạt:

• Thuế suất theo tỷ lệ % doanh thu: Với hộ có doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm, áp dụng thuế suất phần trăm trích trên doanh thu thực tế. Ví dụ:
  • Thương mại, bán hàng hóa: 1% thuế VAT và 0,5% thuế thu nhập cá nhân.
  • Dịch vụ sửa chữa ô tô: Thuế suất 7% trên doanh thu.
  • Cho thuê nhà: Thuế suất 10% (gồm cả VAT và TNCN).
• Không nhất thiết phải áp dụng VAT khấu trừ với mọi hộ kinh doanh: Phương pháp này chỉ áp dụng cho nhóm đủ điều kiện, trong khi phần lớn hộ nhỏ lẻ sẽ tiếp tục nộp thuế theo tỉ lệ đơn giản.
• Chuyển đổi có lộ trình và hỗ trợ: Quá trình chuyển giao sẽ song hành với chính sách hỗ trợ, hướng dẫn kê khai, đào tạo về số hóa sổ sách, tiếp cận dịch vụ kế toán dùng chung.

“Các quy định về thuế cần được đơn giản hóa và phù hợp với từng nhóm hộ kinh doanh, tạo điều kiện cho họ phát triển mà không sợ vướng thủ tục rườm rà.” — Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam

Gỡ “nút thắt tâm lý”: Chìa khóa để thúc đẩy chuyển đổi mô hình

Điểm nút quan trọng, như nhiều chuyên gia phân tích, không đơn thuần nằm ở các quy định luật pháp, mà chính là giải quyết tâm lý của hộ kinh doanh. Bởi lẽ:

• Nỗi sợ mất lợi ích hơn là khao khát phát triển: Đa số hộ kinh doanh lo rằng nếu “lên doanh nghiệp”, họ sẽ chịu nhiều phí tổn, mất đi đặc quyền cũ mà không nhận lại được đủ giá trị gia tăng.
• Chưa tiếp cận bình đẳng với nguồn lực: Dù được gọi là doanh nghiệp, các hộ mới lên đời vẫn đối mặt rào cản tiếp cận đất đai, cơ sở hạ tầng, tín dụng, dịch vụ, nguồn nhân lực so với doanh nghiệp tư nhân lớn hơn.
• Lo bị cạnh tranh không công bằng: Những “sân sau”, liên kết thân hữu trong môi trường kinh doanh khiến người làm ăn chân chính cảm thấy yếu thế, thiếu động lực chuyển đổi.

“Cơ chế, chính sách đã có, nhưng phải giải thích cho hộ kinh doanh hiểu: lên doanh nghiệp sẽ được ưu đãi nhiều hơn, chứ không phải phiền hà, tốn kém, bị quấy rầy nhiều…” — TS. Nguyễn Minh Phong, chuyên gia kinh tế vĩ mô

Thế nào là môi trường bình đẳng – bền vững cho hộ kinh doanh chuyển đổi?

Nếu muốn các hộ kinh doanh tự tin “lột xác”, cần kiến tạo một môi trường mới, nơi:

• Bình đẳng tiếp cận các quyền lợi cơ bản: Đất đai, cơ sở hạ tầng, tín dụng, cơ hội kinh doanh, nguồn lực – không có rào chắn hay chỉ phục vụ doanh nghiệp lớn.
• Minh bạch và công khai: Ngăn chặn các cơ chế thân hữu, tạo điều kiện cạnh tranh thực sự dựa trên năng lực.
• Đa dạng hóa chính sách “chuyển đổi nhẹ”: Cho phép những “doanh nghiệp rất nhỏ” có hành lang pháp lý tối giản hóa, “bước lên doanh nghiệp” với quy trình đơn giản, dễ áp dụng. Hệ sinh thái kế toán, thuế, chữ ký số… nên có phương án “dùng chung”, giảm chi phí quản lý.
• Ứng dụng công nghệ: Từ sổ sách điện tử, thanh toán không tiền mặt, bảng giá tự động – mọi thứ hướng đến tự động hóa, giảm tải thủ tục văn phòng truyền thống.

“Doanh nghiệp chỉ cần 1 người, một máy tính đã có thể hoạt động, nếu hệ sinh thái hỗ trợ dùng chung như kế toán, thuế… được phát triển.” — TS. Nguyễn Minh Phong

Bài học chiến lược: Từ bánh mì vỉa hè đến mô hình chuyển đổi số

Nếu nhìn vào các nền kinh tế phát triển, những thương hiệu lớn nhất – từ McDonald’s đến các hãng bán lẻ – đều bắt đầu từ cửa hàng gia đình nhỏ. Câu hỏi đặt ra: Điều gì đã giúp họ chuyển đổi thành doanh nghiệp thực thụ?

• Sự chủ động tiếp cận cơ hội: Những hộ kinh doanh thành công nhất là người chủ động cập nhật kỹ năng quản lý, nắm bắt công nghệ, sáng tạo sản phẩm & dịch vụ mới.
• Tiếp cận dịch vụ và tài chính chuyên nghiệp: Chuyển đổi thành doanh nghiệp để nhận ưu đãi về vốn, tiếp cận chuỗi cung ứng hiện đại.
• Khả năng tuân thủ pháp lý linh động: Được hỗ trợ bởi các dịch vụ kế toán trực tuyến, phần mềm hóa đơn điện tử thân thiện, đào tạo nhanh các kỹ năng lập sổ sách tối giản.
• Tinh thần lắng nghe và hỗ trợ từ Nhà nước: Sự ổn định và minh bạch trong chính sách là sức mạnh tiếp thêm tự tin cho người làm ăn chân chính.

Gần đây, một số thành phố bắt đầu thí điểm mô hình “doanh nghiệp siêu nhỏ” với các ưu đãi về cấp mã số thuế, hỗ trợ chi phí chuyển đổi, giảm bớt việc kiểm tra thường xuyên… Đây là những tín hiệu tích cực, song vẫn cần lan tỏa mạnh hơn, sát với thực tiễn kinh doanh trên mọi địa bàn.

Làm gì để chuyển đổi trở thành cơ hội phát triển?

Góc nhìn cá nhân

Tôi tin rằng, “nút thắt” lớn nhất luôn nằm ở tâm lý. Ai từng bắt đầu kinh doanh nhỏ lẻ cũng hiểu cảm giác e dè khi phải đối mặt với luật lệ mới. Nhưng tôi cũng chứng kiến đủ nhiều tấm gương “dám nghĩ lớn”, mạnh dạn nâng tầm mô hình kinh doanh – nhờ đó mở rộng thị trường, vươn lên chuẩn mực mới. Để làm được, có vài nguyên tắc quan trọng:

• Luyện tư duy quản trị: Sớm hay muộn, nếu muốn vững bền, hộ kinh doanh sẽ cần biết xây dựng quy trình, kiểm soát số liệu, khách hàng – dù vẫn giữ nét “gia đình”.
• Chủ động tiếp cận công nghệ: Việc sử dụng hóa đơn điện tử, bảng giá điện tử, phần mềm quản lý... là xu thế không tránh khỏi; cái khó là chọn công cụ tối ưu, phù hợp túi tiền.
• Hiểu rõ quyền lợi và hỗ trợ: Nắm bắt các chính sách mới, chủ động hỏi và nhận hỗ trợ đào tạo về kế toán, thuế từ tổ chức nghề nghiệp hoặc dịch vụ dùng chung.
• Tận dụng các mạng lưới hỗ trợ, cộng đồng doanh nghiệp địa phương: Đừng ngần ngại tham gia nhóm kinh doanh, CLB doanh nhân, nơi mà các câu chuyện thực tế giúp chúng ta tháo gỡ khúc mắc nhanh hơn bất kỳ tài liệu hướng dẫn nào.

“Đổi mới là điều tất yếu, nhưng chỉ khi chính mỗi chúng ta xác định được mục tiêu lớn hơn cho mô hình kinh doanh – dám làm tới nơi tới chốn – thì chuyển đổi mới thực sự là cơ hội, không còn là gánh nặng.” — Góc nhìn cá nhân từ kinh nghiệm tôi từng làm cố vấn ở nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Mở rộng tư duy cho tương lai

Trong chuyển động không ngừng của nền kinh tế số, những thay đổi về chính sách, quy trình và công nghệ là điều tất yếu. Đối với các hộ kinh doanh, việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai – xa hơn nữa là “lên doanh nghiệp” – không chỉ là nghĩa vụ mà còn là cơ hội làm mới chính mình. Chìa khóa không nằm ở những con số, mà ở tinh thần chủ động, sẵn sàng tháo gỡ tâm lý cũ để nắm bắt khả năng tăng trưởng thực chất.

Như lời tôi từng nhắc một người bạn khởi nghiệp: “Bạn không phải trở nên lớn ngay, nhưng thứ tư duy doanh nghiệp bạn chọn hôm nay sẽ quyết định nền tảng phát triển của bạn ngày mai.”

Tôi mong nhiều người sẽ nhìn thấy sự thay đổi sắp tới như một cơ hội phát triển sự nghiệp, vươn lên bền vững trong một môi trường cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng hơn.

#ChiếnLược #PhátTriểnBềnVững #ĐổiMớiKinhDoanh