Chiến Tranh Thương Mại Mỹ – Trung: Bí Quyết Chuyển Mình Của Các "Ông Lớn" Mỹ

Bạn đã bao giờ tự hỏi vì sao một hãng công nghệ như Apple, một biểu tượng tiêu dùng như Starbucks hay một “ông lớn” công nghiệp nặng như Boeing – những cái tên từng chinh phục hàng triệu trái tim khách hàng toàn cầu – giờ đây lại phải đối mặt với nguy cơ “hắt hủi” tại thị trường Trung Quốc? Đằng sau những chính sách thuế quan, những cuộc điều tra và cả những lệnh cấm ngầm là cả một bức tranh địa chính trị và kinh tế phức tạp: Cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung ngày càng leo thang, mà ở đó, cán cân quyền lực không còn nghiêng hẳn về phía bất kỳ ai.

Chúng ta hãy cùng nhìn sâu hơn vào làn sóng mới trong xung đột thương mại Mỹ – Trung: Khi Trung Quốc “ra tay” đáp trả và những tác động dây chuyền đến các doanh nghiệp toàn cầu, chiến lược phát triển, cũng như bức tranh lớn về đứng vững và chuyển mình giữa sóng gió thương trường.

Cuộc chơi lật ngược: Khi “người chơi” Trung Quốc chuyển mình từ phòng thủ sang tấn công

Bấy lâu nay, các chính trị gia Mỹ thường đóng vai trò là “người mở cánh cửa” cho doanh nghiệp nội địa vào sâu thị trường Trung Quốc – thị trường rộng lớn với hơn 1,4 tỷ dân, tốc độ tăng trưởng kinh tế từng bước thần kỳ. Apple, Starbucks, Nike, Boeing, Tesla… đều từng tận hưởng thành công vượt trội tại đây, đóng góp phần lớn vào tổng doanh thu toàn cầu của họ.

• Apple: Khoảng 20% doanh thu toàn cầu đến từ Trung Quốc.
• Tesla: 2/5 sản lượng xe bán ra trong quý đầu năm 2025 đến từ thị trường này.
• Boeing: Nhận đơn hàng lớn từ Trung Quốc ngay sau chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Nixon năm 1972.

Thế nhưng, chiến tranh thương mại mà Tổng thống Donald Trump “thổi bùng” lên đã khiến những thuận lợi ấy, theo cách nói của một CEO Mỹ, gần như “đổ sông đổ bể”. Mỹ gia tăng thuế nhập khẩu với hàng hóa Trung Quốc lên tới 145%. Trung Quốc cũng đáp trả bằng thuế suất lên đến 125%. Nhưng điều làm nên bước ngoặt mới lại chính là sự chuyển mình trong chiến lược của Trung Quốc: Không còn trả đũa thuế quan “ăn miếng, trả miếng”, mà chuyển sang vận dụng những công cụ tinh vi hơn để gây sức ép lên các tập đoàn Mỹ.

Những “vũ khí” mới của Trung Quốc trên bàn cờ thương mại

1. Danh sách thực thể không đáng tin cậy (Unreliable Entity List – UEL)

Khởi động từ năm 2019, cơ chế này cho phép Bắc Kinh :

• Hạn chế hoặc cấm các doanh nghiệp, cá nhân nước ngoài (nằm trong danh sách) tham gia xuất/nhập khẩu, đầu tư vào Trung Quốc.
• Hạn chế nhân sự, phương tiện vận chuyển, thậm chí cấm nhập cảnh hoặc thu hồi giấy phép lao động, tư cách cư trú tại Trung Quốc.
• Phạt hành chính nếu có vi phạm nghiêm trọng.

Theo phân tích của các chuyên gia thuộc Đại học Georgetown và công ty tư vấn Trivium, số lượng các biện pháp kiểm soát và bổ sung vào UEL đã tăng vọt: 15 lần trong năm 2023, lên đến 115 lần năm 2024, và chỉ riêng hơn hai tháng đầu năm 2025 đã có khoảng 60 trường hợp mới.

“Các hình thức trừng phạt phi thuế quan này (của Trung Quốc) ngày càng được sử dụng mạnh mẽ như một đòn bẩy chiến lược đối với các tập đoàn đa quốc gia.”
– Evan S. Medeiros, Đại học Georgetown

2. Chính sách kiểm soát xuất khẩu và điều tra chống độc quyền

• Trung Quốc siết chặt kiểm soát hàng hóa chiến lược, đặc biệt là vật tư bán dẫn, dược phẩm, cung ứng công nghệ then chốt.
• Một số tập đoàn lớn của Mỹ như DuPont, Boeing bị điều tra liên quan đến chống độc quyền hoặc cáo buộc các vấn đề sở hữu trí tuệ.

Hàng rào pháp lý này không chỉ tác động nhất thời mà còn tạo ra tâm lý bất an cho nhà đầu tư nước ngoài, khiến việc duy trì/ mở rộng đầu tư ngày càng trở nên rủi ro.

3. Siết hoạt động đối với lĩnh vực dịch vụ Mỹ

• Các lĩnh vực như luật, kiểm toán, ngân hàng, tư vấn tài chính – nền tảng cho hoạt động kinh doanh quốc tế – bị siết quy tắc về an ninh quốc gia, bảo mật thông tin.
• Nhiều văn phòng các công ty luật, tư vấn phải thu hẹp hoặc đóng cửa do quy định mới và rủi ro pháp lý.

Một luật sư ở Bắc Kinh nhận xét:

“Nếu áp lực này tiếp diễn, khả năng giao thương hiệu quả giữa doanh nghiệp Mỹ – Trung sẽ bị kìm hãm nghiêm trọng.”
– Chia sẻ của một chuyên gia pháp lý tại Bắc Kinh

Thực trạng & Tác động: Các “ông lớn” Mỹ đảo chiều chiến lược ở Trung Quốc

• Dưới sức ép thuế quan chéo và các “đòn” gián tiếp, các tập đoàn Mỹ chịu thiệt hại kép: Doanh số sụt giảm, chi phí vận hành tăng cao; thậm chí đối mặt với nguy cơ bị điều tra, hạn chế hoạt động, hoặc rút đơn đặt hàng lớn (trường hợp Boeing).
• Trong khi đó, doanh nghiệp Trung Quốc tại Mỹ lại có quy mô nhỏ hơn hẳn: Tổng doanh thu chỉ khoảng 50 tỷ USD vào năm 2024, rất khiêm tốn so với các tập đoàn Mỹ tại Trung Quốc.

Đáng chú ý, những thương hiệu nội địa như Huawei, Xiaomi… lại hưởng lợi nhờ làn sóng “ưu tiên hàng nội địa”, nhất là khi những khổng lồ như Apple, Tesla bị đặt dưới lăng kính giám sát nghiêm ngặt của Trung Quốc.

Các doanh nghiệp Mỹ, từng là “thế lực” tiệm cận khách hàng Trung Quốc, giờ đây buộc phải cân nhắc lại chiến lược.

• Nhiều đơn vị cắt giảm đầu tư, đa dạng hóa chuỗi cung ứng, mở nhà máy tại các nước khác như Việt Nam, Ấn Độ, Malaysia…
• Hạn chế phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường Trung Quốc để tránh rủi ro chính trị bất ngờ.
• Bám sát diễn biến pháp lý, sẵn sàng thích nghi với tất cả biến động.

“Việc phát triển chiến lược đa cực là không thể tránh khỏi đối với các tập đoàn toàn cầu nếu muốn đứng vững trong môi trường địa chính trị mới.”

Bài học và Dẫn dắt chiến lược trong thời đại xung đột thương mại

1. Phòng ngừa rủi ro “đen” (Black Swan Risks)

• Đa dạng địa điểm sản xuất: Không đặt hết “trứng vào một giỏ”. Việc mở rộng sang Đông Nam Á, Ấn Độ hay thậm chí Mỹ Latinh là chiến lược bắt buộc.
• Chủ động chuyển đổi chuỗi cung ứng: Rà soát mức độ phụ thuộc vào các nhà cung ứng, hạ tầng sản xuất chủ chốt tại Trung Quốc.

2. Kết hợp hài hòa giữa tuân thủ & sáng tạo

• Duy trì đối thoại thường xuyên với chính quyền địa phương, cập nhật thay đổi pháp lý, đối ứng linh hoạt.
• Phát triển sản phẩm phù hợp thị trường bản địa: Xây dựng thương hiệu nội địa hóa, hợp tác với đối tác bản địa để giảm “độ nhạy cảm chính trị”.

3. Đọc vị xu hướng mới, khai thác cơ hội từ khủng hoảng

• Xây dựng đội ngũ lãnh đạo có tư duy địa chiến lược: Sẵn sàng phản xạ nhanh với khủng hoảng, liên tục điều chỉnh mô hình kinh doanh.
• Tận dụng chuyển đổi số, dữ liệu lớn để dự báo và thích nghi: Chủ động thâu tóm biến động tiêu dùng, môi trường pháp lý.

Chiến lược ứng phó tiêu chuẩn = Đa dạng hóa đầu tư + Chủ động điều chỉnh chuỗi cung ứng + Mở rộng hợp tác nội địa hóa + Đánh giá định kỳ rủi ro chính trị

Ví dụ thực tế từ các tập đoàn đa quốc gia:

• Apple chuyển dây chuyền sản xuất sang Việt Nam, Ấn Độ, giảm tỷ lệ sản lượng “Made in China”.
• Tesla thiết lập thêm nhà máy tại Đức, Mỹ… nhằm gia tăng sự linh hoạt nếu có biến động.
• Nike tối ưu hóa mạng lưới cung ứng khắp Đông Nam Á, giữ cho chuỗi sản xuất không bị “đứt gãy” khi một quốc gia gặp biến căng thẳng chính trị.

Góc nhìn cá nhân: Chọn đứng vững hay đổi thay giữa vùng xoáy thương mại?

Không thể phủ nhận, chiến tranh thương mại là một phép thử “khắc nghiệt” cho cả lãnh đạo doanh nghiệp lẫn chính giới của hai cường quốc. Đối với cá nhân tôi, điều quan trọng không chỉ nằm ở việc duy trì thị phần hiện có mà còn là sự sẵn sàng thích nghi, không ngừng nâng cấp năng lực tư duy chiến lược – sẵn sàng chuyển đổi, vừa giữ vững giá trị lõi, vừa linh hoạt với thời cuộc.

“Biến động lớn luôn mở ra cả rủi ro lẫn cơ hội. Chỉ khi dám nhìn thẳng vào thực tế, kiên trì, mềm dẻo thay đổi trên nền tảng vững chắc, người lãnh đạo và doanh nghiệp mới có thể chuyển nguy thành an, chuyển khủng hoảng thành cơ hội phát triển bền vững.”

Trong làn sóng số hóa và hội nhập, bài học từ chiến tranh thương mại Mỹ – Trung nhắc nhở chúng ta rằng: Không có sự đảm bảo tuyệt đối nào cho một nơi gọi là "miền đất hứa" kinh doanh mãi mãi. Sự trưởng thành của tổ chức (và cả mỗi cá nhân) – đến từ khả năng chuẩn bị trước cho biến động, giữ tư duy lãnh đạo tỉnh táo, hành động nhanh nhạy và xây dựng hệ sinh thái linh hoạt nhất có thể.

Nếu bạn đang tìm kiếm thêm góc nhìn về chiến lược phát triển, lãnh đạo bản thân hoặc doanh nghiệp tiến lên trong một thế giới nhiều bất định, hãy đồng hành cùng Lela Studio – nơi chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn và truyền cảm hứng để mỗi ngày đều trở nên “pretty” trên chặng đường phát triển. Khám phá thêm tại lelastudio.com hoặc trên Facebook, Instagram, TikTok với @lelastudiovn.

#ChiếnLược #LãnhĐạo #PhátTriểnBềnVững